Rashtriya Swasthya Bima Yojana : राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना (RSBY) ही केंद्र सरकारने सुरू केलेली आरोग्य विमा योजना आहे, ही योजना प्रामुख्याने गरीब,अति गरीब आणि समाजातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठी उपयुक्त आहे. ही योजना गरीब कुटुंबांना आरोग्यसेवां मध्ये होणार्‍या त्यांच्या खर्चापासून संरक्षण देते. राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना हा सामाजिक सुरक्षेचा महत्त्वपूर्ण भाग आहे, जो गरीब कुटुंबांसाठी व त्यांच्या आरोग्याशी संबंधित आर्थिक खर्चाचा भार कमी करतो.
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेचा उद्देश
गरीब कुटुंबांना वैद्यकीय सेवांच्या खर्चापासून संरक्षण मिळावे आणि त्यांना योग्य वैद्यकीय सुविधा मिळवण्यास सहकार्य करणे या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे. विशेषतः,या योजनेचा महत्त्वाचा उद्देश आहे आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना उच्च वैद्यकीय खर्चामुळे झेलाव्या लागणार्‍या मोठ्या आर्थिक संकटांना सामोरे जावे लागू नये, हा आहे.
योजनेची वैशिष्ट्ये (Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
1. बीमा रक्कम: प्रत्येक कुटुंबाला वर्षाला ३०,००० रुपयांपर्यंत चे विमा संरक्षण या योजनेअंतर्गत दिले जाते . यामध्ये रुग्णालयात दाखल होण्याचा खर्च, लागणारी अत्यावश्यक औषधि, रुग्णाचा ऑपरेशन खर्च, आणि रुग्णावर होणार्‍या उपचारांचा समावेश होतो.
2. प्रवेश पात्रता:
-केवळ गरीबी रेषेखालील (BPL) कुटुंबांचा समावेश होतो,या योजनेत समावेश केला जातो
– या योजनेसाठी लाभार्थी गरीब कुटुंबांची निवड करून त्यांना आरोग्य विमा कवच दिले जाते तसेच
3. वैद्यकीय खर्चाची भरपाई:
– या योजनेअंतर्गत लागणाऱ्या खर्चाची विमा कंपनीकडून भरपाई रुग्णालयात दाखल झाल्यानंतर केली जाते
– या योजनेत खासगी आणि सरकारी हॉस्पिटल्स चा समाविष्ट केला जातो, ज्यामुळे गरीब लाभार्थ्यांना व्यापक निवडीचे स्वातंत्र्य मिळते.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
4. बायोमेट्रिक स्मार्ट कार्ड:
– गरीब लाभार्थ्यांना एक बायोमेट्रिक स्मार्ट कार्ड दिले जाते, ज्यावर त्यांची इत्यंभूत माहिती असते. हे कार्ड दाखवून ते योजनेच्या अंतर्गत नमूद असलेल्या संपूर्ण वैद्यकीय सेवा मिळवू शकतात.
5. प्रवासी कुटुंबांसाठी योजना:
– ही योजना देशांतर्गत प्रवास करणारे प्रवासी मजूर किंवा स्थलांतरित कामगारांसाठीही उपयुक्त आहे, कारण त्यांना कोणत्याही राज्यात उपचार मिळवण्याची सुविधा आहे.
6. परिवारासाठी कवच:(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
– या योजनेत मुख्यतः पती, पत्नी आणि तीन मुले यांचा समावेश होतो. म्हणजेच प्रत्येक कुटुंबाच्या पाच सदस्यांसाठी विमा कवच दिले जाते.
योजनेच्या प्रमुख लाभार्थ्यांसाठी अटी
– लाभार्थी कुटुंब गरीबी रेषेखाली (BPL) असणं आवश्यक असते.
– भारताच्या गरीबी निर्देशांकानुसार लाभार्थी कुटुंबाचा केलेल्या सर्वेक्षणात समावेश असावा.
– पात्र लाभार्थ्यांनी त्यांच्या बायोमेट्रिक माहितीची पडताळणी करणे आवश्यक आहे.
लाभ कसे मिळवायचे?
1. नोंदणी प्रक्रिया:
– बीपीएल गरीब कुटुंबांची ओळख आणि निवड ही सरकार मार्फत केली जाते. त्यानंतर पात्र कुटुंबाला एक स्मार्ट कार्ड दिले जाते.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
– स्मार्ट कार्ड काढण्यासाठी संबंधित स्थानिक कार्यालयात जाऊन नोंदणी करून घ्यावी लागते.
2. रुग्णालयात दाखल होण्याची प्रक्रिया:
– पात्र लाभार्थी ज्या रुग्णालयात दाखल होणार आहे, तेथे स्मार्ट कार्ड दाखवून त्यासंबंधी नोंदणी करावी लागते.
– उपचार खर्चाची संपूर्ण भरपाई रुग्णालयाकडून विमा कंपनीकडून केली जाते.
योजनेचे फायदे
1. गरीब कुटुंबांना आर्थिक संरक्षण:
-गरीब कुटुंबांना त्यांच्या आरोग्य सेवांच्या खर्चाचा भार कमी होण्यास या योजनेमुळे मदत होते.
-मोठ्या वैद्यकीय खर्चामुळे येणारे आर्थिक संकट पेलण्यासाठी ही योजना उपयुक्त ठरते.
2. सर्वसमावेशक आरोग्य सेवा:
-गरीब कुटुंबांना सर्व प्रकारच्या वैद्यकीय सेवा मिळवण्याची सुविधा आहे, जसे की औषधे,ऑपरेशन, आणि उपचार . इत्यादी चा या योजने अंतर्गत समावेश होतो(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
3. प्रवासी मजुरांसाठी सुविधा:
– प्रवासी मजूर असणाऱ्या किंवा स्थलांतरित कुटुंबांना कोणत्याही राज्यात उपचार मिळवण्याची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे, ज्यामुळे त्यांचे जीवन सुलभ झाले आहे.
4. सरकारी आणि खासगी रुग्णालयांचा समावेश:
-सरकारने सरकारी रुग्णालयांबरोबरच खासगी रुग्णालयांनाही या योजनेत समाविष्ट केल्यामुळे लाभार्थ्यांना अधिक चांगली उपचार मिळू शकतात.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेचा इतिहास
भारत सरकारने ही योजना २००८ साली सुरू केली.देशातील गरीब कुटुंबांना आरोग्याच्या बाबतीत सहकार्य करणे आणि त्यांना आर्थिक सुरक्षेची खात्री देणे हा योजनेचा उद्देश होता या योजनेला सुरुवातीपासूनच मोठ्या प्रमाणात प्रतिसाद मिळाला आहे.
योजनेचा भविष्यातील प्रभाव
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना ही केवळ आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठीही तसेच अति गरीब कुटुंबांसाठी पण एक वरदान ठरू शकते. जर ही योजना विनाअडथळा यशस्वीपणे राबवली गेल्यास, देशातील अतिगरीब कुटुंबांचे आरोग्य अधिक मजबूत होऊ शकते.
निष्कर्ष
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना ही ज्या गरीब कुटुंबासाठी त्यांच्या आरोग्य सेवांसाठी होणारा मोठा खर्च ज्या गरीब कुटुंबांना आर्थिक संकटात टाकत असतो,(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)त्यावर उपाय म्हणूनच त्यावर मात करण्यासाठी ही योजना एक उत्तम उपाय ठरत आहे. तसेच गरीब कुटुंबांसाठी ही योजना आरोग्य सुरक्षा कवच म्हणून कार्य करते.
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेत (RSBY) अर्ज करण्याची प्रक्रिया सोपी आणि सुलभ असते. या योजनेत दारिद्र्य रेषेखालील (BPL) कुटुंबांना आरोग्य विमा कवच प्रदान करून तसेच सरकारी मदत मिळवून दिली जाते . अर्ज करण्यासाठी खालील प्रक्रिया फॉलो करावी:
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेत अर्ज करण्याची पद्धत:
1. अर्जदाराची पात्रता निश्चित करणे:
– या योजनेत फक्त दारिद्रय़ रेषेखालील (BPL) कुटुंबांना सहभागी होता येते.
– जर कोणाला लाभ घ्यायचा असेल तर या योजनेच्या लाभार्थींच्या यादीत सामील असावे लागेल, जे Below Poverty Limit च्या सर्वेक्षणाद्वारे तयार होते.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
2. स्मार्ट कार्ड नोंदणीसाठी कागदपत्रांची तयारी:
– वैध आणि आवश्यक कागदपत्रे तयार ठेवावीत. यामध्ये दारिद्र्य रेषेखालील प्रमाणपत्र (BPL कार्ड) ,ओळखपत्र, पत्त्याचा पुरावा, आणि पूर्ण परिवारातील सदस्यांची माहिती दिलेली असावी.
– या योजनेसाठी पात्र प्रत्येक कुटुंबाला बायोमेट्रिक स्मार्ट कार्ड दिले जाते, ज्यात परिवारातील सर्व सदस्यांची माहिती संकलित केली जाते.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
3. स्मार्ट कार्ड कॅम्पमध्ये नोंदणी:
– भारत सरकारकडून ठरवलेल्या नोंदणी केंद्रात किंवा विशेष कॅम्प वर जाऊन अर्ज करावा लागतो. हे विशेष कॅम्प प्रामुख्याने RSBY योजनेसाठी विविध भागांत उभारले जातात.
– स्मार्ट कार्ड तयार करण्यासाठी कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याचे बायोमेट्रिक डाटा (फिंगरप्रिंट आणि फोटो) घेतले जाते आणि त्यानंतर स्मार्ट कार्ड दिले जाते
4. स्मार्ट कार्ड प्राप्त करणे:
– नोंदणी केल्या च्या काही दिवसांतच आपल्याला बायोमेट्रिक स्मार्ट कार्ड प्रदान केले जाते. या स्मार्ट कार्डमध्ये कुटुंबातील सर्व सदस्यांची इत्यंभूत माहिती असते.
– विविध सरकारी आणि खाजगी रुग्णालयांमध्ये या कार्डच्या माध्यमातून लाभार्थी उपचार घेऊ शकतात.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
5. रुग्णालयात दाखल होताना स्मार्ट कार्डाचा वापर:
– अर्जदाराने स्मार्ट कार्ड दाखवून रुग्णालयात दाखल होताना घेणार्‍या उपचाराची नोंद करावी लागते
– या स्मार्ट कार्डच्या सहाय्याने उपचारांचा खर्च विमा कंपनीकडून भरला जातो आणि अर्जदाराला त्यासाठी कसले ही शुल्क भरावे लागत नाही.
अर्ज करताना आवश्यक कागदपत्रे:
1. ओळखपत्र: वैध आधार कार्ड, वैध मतदार ओळखपत्र, किंवा अन्य वैध ओळखपत्र.
2. दारिद्र्य रेषेखालील प्रमाणपत्र (BPL कार्ड): तुम्ही BPL यादीत आहात याचे वैध प्रमाणपत्र.
3. पत्ता पुरावा: विजेचे बिल, पाणी बिल, किंवा रेशन कार्ड. इत्यादी वैध पुरावे
4. बायोमेट्रिक डाटा: परिवारातील प्रत्येक सदस्याचे फोटो नोंदणी आणि फिंगरप्रिंट आवश्यक असतात
नोंदणी प्रक्रिया किती वेळ घेते?
– अर्ज भरल्यानंतर नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण होण्यासाठी साधारणतः 7 ते 15 दिवसांचा** कालावधी लागू शकतो.
– नोंदणीनंतर काही दिवसांत स्मार्ट कार्ड प्राप्त होते.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
कोणत्या ठिकाणी अर्ज करता येईल?
– सरकारने अधिसूचित केलेल्या विमा कंपनीकडे अधिकृत केंद्र किंवा नियमित कॅम्प मध्ये अर्ज भरून घेण्याची प्रक्रिया सुरू केली जाते.
– या सरकारी कॅम्प्सची माहिती स्थानिक प्रशासन कार्यालयामध्ये किंवा ग्रामपंचायतीमध्ये उपलब्ध करून दिली जाते.
अर्ज प्रक्रियेत पुढील गोष्टींवर लक्ष ठेवणे:
1.सर्व कागदपत्रे नोंदणी करताना योग्यरित्या सादर करणे महत्त्वाचे आहे.
2. कुटुंबातील सदस्यांची संपूर्ण आणि बायोमेट्रिक माहिती आणि स्मार्ट कार्डामध्ये नोंदवली जाईल.
3. स्मार्ट कार्ड मिळाल्यावर त्याचे सुरक्षिततेने जतन करणे गरजेचे आहे, कारण तेच पुढे मिळणार्‍या आरोग्य सेवांसाठी वापरले जाते.
निष्कर्ष:
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेत अर्ज करणे एक जलद होणारी आणि सोपी प्रक्रिया आहे. दारिद्रय़ रेषेखालील कुटुंबांना सरकारी योजनेच्या माध्यमातून येणार्‍या वैद्यकीय खर्चापासून परिपूर्ण असे संरक्षण मिळते. या योजनेत अर्ज केल्यानंतर लाभार्थ्यांना स्मार्ट कार्डाच्या माध्यमातून देशभरातील हॉस्पिटल्समध्ये मोफत उपचार घेता येतात.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजनेचे (RSBY) इतर फायदे यात केवळ गरीब कुटुंबांच्या वैद्यकीय खर्चाचाच समावेश नाही, तर त्यांच्या संपूर्ण आरोग्य सुरक्षिततेला एक मजबूत आधार मिळवून देण्याचा प्रयत्न या योजनेत केला गेला आहे. इतर काही महत्त्वाचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:
१. आरोग्यविषयक आर्थिक संरक्षण
– राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना गरीब कुटुंबांना,रूग्णांना त्याची मालमत्ता विकण्याची गरज नाही. कारण या योजनेत मोठ्या आरोग्यसेवांच्या खर्चापासून संरक्षण दिले जाते
२. प्रवासी आणि स्थलांतरित कामगारांसाठी योजना
-प्रवासी मजूर आणि स्थलांतरित कामगार देशात कुठेही या योजनेचा फायदा घेऊ शकतात ते देशांतर्गत कुठेही गेल्यावर योजनेच्या अंतर्गत आरोग्य सेवा घेऊ शकतात. (Rashtriya Swasthya Bima Yojana)हे प्रवासी मजूर त्यांच्या सततच्या स्थलांतरामुळे होणाऱ्या त्यांच्या होणार्‍या असुविधा कमी करते, कारण त्यांना त्यांच्या मूळ गावीच परतून उपचार घेण्याची गरज नसते.
३. सरकारी आणि खाजगी रुग्णालयांमध्ये उपचार
– रूग्णांना सरकारी तसेच खासगी रुग्णालयांमध्ये उपचार RSBY अंतर्गत लाभार्थ्यांना उपचार घेता येतात. ही एक रूग्णांना मिळणारी सुविधा आहे, कारण अनेकदा खाजगी रुग्णालयांत उत्तम दर्जाची सेवा मिळत असते.
४. रुग्णालयात दाखल न होणाऱ्या उपचारांचा समावेश
– यात रुग्णालयात दाखल होण्याचेच खर्च कव्हर होत नाहीत, तर काही आउटपेशंट उपचार (OPD) किंवा रुग्णालयात दाखल न होता केलेल्या उपचारांचाही समावेश होतो या योजनेमध्ये केला जातो. (Rashtriya Swasthya Bima Yojana)यामुळे साध्या उपचारांसाठीही लाभार्थ्यांना अधिकाधिक आर्थिक मदत मिळवून देण्याचे प्रयत्न असतात.
५. वर्षभर वैद्यकीय सेवा
– पात्र लाभार्थ्यांना वर्षभरात कुठल्याही वेळी आरोग्य सेवा घेण्याचा अधिकार या योजने अंतर्गत आहे. यामुळे अचानक लागलेल्या आजारांमध्ये तत्काळ उपचार किंवा कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीत उपचार घेण्याची सुविधा उपलब्ध आहे.
६. कुटुंबासाठी सामूहिक संरक्षण
-RSBY अंतर्गत संपूर्ण कुटुंबासाठी एकाच वेळी आरोग्य सेवांचा लाभ मिळतो तसेच दर कुटुंबातील पाच सदस्यांपर्यंत विमा कवच ही दिले जाते दिले जाते. यामुळे यामध्ये मुख्यतः कुटुंब प्रमुख, त्यांच्या पत्नी आणि तीन मुलांचा/मुलींचा समावेश असतो.
७. अल्ट्रा मॉडर्न उपचारांचा समावेश
– यामधे सर्जरी, डायग्नोस्टिक टेस्ट्स, ऑपरेशन आणि मोठे वैद्यकीय उपचार यांचा खर्च विमा कंपनीद्वारे RSBY योजनेच्या माध्यमातून व आधुनिक वैद्यकीय तंत्रज्ञान वापरून केलेल्या उपचारांचा देखील समावेश होतो व इत्यादि उपचार देखील कव्हर केले जाऊ शकतात .(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
८. कॅशलेस उपचार सेवा
-उपचारासाठी पैसे देण्याची गरज नाही, कारण विमा कंपनी रुग्णालयाचा खर्च थेट भरते असते म्हणजेच या योजनेत पात्र लाभार्थ्यांना कॅशलेस उपचार सेवा मिळते. त्यामुळे उपचार घेणाऱ्यां रुग्णांवर वर कोणताही आर्थिक भार येत नाही.
९. प्रस्तावित उपचारांचा व्यापक समावेश
या योजनेत जनरल मेडिसिन, सर्जिकल उपचार, प्रसूतिशास्त्र,ऑर्थोपेडिक, बालरोग, युरोलॉजी, नेत्रचिकित्सा इत्यादी आजाराचा RSBY मध्ये उपचाराचा समावेश केला गेला आहे . यामुळे कोणत्याही आरोग्य समस्या सोडवण्यासाठी गरीब कुटुंबांना त्यांच्या संपूर्ण सेवा मिळतात.(Rashtriya Swasthya Bima Yojana)
१०. वार्षिक नूतनीकरणाची सुविधा
– या योजनेचे दरवर्षी नूतनीकरण केले जाऊ शकते, ज्यामुळे पात्र लाभार्थ्यांना सतत संरक्षण मिळते. त्यामुळे त्यांचे आरोग्यविषयक झालेला खर्च कव्हर केले जातात.
११. स्मार्ट कार्डचे महत्व
– प्रत्येक पात्र लाभार्थ्याला बायोमेट्रिक स्मार्ट कार्ड दिले जाते. या स्मार्ट कार्डाच्या सहाय्याने कोणत्याही सहभागी रुग्णालयात उपचार घेता येऊ शकतात . हे स्मार्ट कार्ड देशभरात मान्य असते, (Rashtriya Swasthya Bima Yojana)आणि त्यामुळे लाभार्थ्यांना स्थलांतर करताना व प्रवास करताना कोणत्याही ठिकाणी उपचार घेण्यास अडचण येत नाही.
१२. स्थानीय रोजगार आणि प्रशिक्षण
– या योजने अंतर्गत स्थानिक पातळीवर अनेक कॅम्प आणि नोंदणी केंद्रे चालू करण्यात येतात परिणामी रोजगार वाढतो . यामध्ये विमा प्रतिनिधी,तांत्रिक कर्मचारी, आणि आरोग्य सेवांशी संबंधित आवश्यक व्यावसायिक यांना काम मिळते.
१३. उच्च गुणवत्तेची वैद्यकीय सेवा
– या RSBY योजनेत सहभागी रुग्णालये केंद्र सरकारकडून प्रमाणित आणि तपासली जाऊ शकतात. त्यामुळे पात्र लाभार्थ्यांना मिळणाऱ्या वैद्यकीय सेवांचा दर्जा उत्तम असतो. (Rashtriya Swasthya Bima Yojana)रुग्णालयांचे नेटवर्क विस्तृत असल्याने, विविध भागात वैद्यकीय सुविधा सहज पणे उपलब्ध होतात.
१४. महिला आणि बालकांसाठी विशेष सुविधा
– ही योजना महिला आणि बालकांच्या आरोग्याला प्राधान्य देणारी आहे. गर्भवती महिलांना आणि प्रसूतीच्या उपचारांसाठी महिलांना विशेष संरक्षण दिले जाते. या योजनेत नवजात बालकांच्या आरोग्याची देखील काळजी घेतली जाते.
१५. सरल आणि पारदर्शी प्रक्रिया
– RSBY अंतर्गत होणारी प्रक्रिया सोप्या आणि पारदर्शी पद्धतीने असते.स्मार्ट कार्ड जारी करणे, नोंदणी आणि उपचाराची नोंद ठेवणे यासारख्या गोष्टींमध्ये कोणताही गैरप्रकार होताना दिसत नाही, ज्यामुळे पात्र लाभार्थ्यांना सहज सेवा मिळते.
निष्कर्ष:
राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना ही दारिद्रयरेषेखालील गरीब आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठी एक महत्त्वाची योजना आहे. यामुळे वैद्यकीय खर्च कमी होतात आणि त्यांना उत्तम दर्जाच्या वैद्यकीय सेवा या योजनेमुळे मिळतात.
गरीब व दारिद्रयरेषेखालील कुटुंबांना आर्थिक संरक्षण देण्याच्या या योजनेमुळे त्यांच्या आयुष्यात एक मोठा सकारात्मक बदल झालेला आहे. RSBY चा समावेशात्मक आणि व्यापक दृष्टिकोन दारिद्रयरेषेखालील कुटुंबांना आरोग्य सेवा उपलब्ध करून देण्याचा चांगला मार्ग आहे.https://marathipage.com/yojana/sukanya-samriddhi-yojana